Dei identitetslause. Litt ditt

OPPGÅVE 2: ESSAY.
«Nesten halvparten av alle nordmenn kjenner seg sterkare knytte til lokalsamfunnet enn til nasjonalstaten», står det i teksten «Heime best» (sjå ressursheftet side 11). Føler du deg knytt til lokalsamfunnet ditt eller landet du bur i, eller passer nemninga verdensborgar betre på deg? Skriv eit essay eller eit kåseri.

You may say that I’m a dreamer
But I’m not the only one
I hope someday you’ll join us
And the world will live as one

John Lennon – Imagine

Nokon drøymer om at verda skal vere ein. Andre ser helst at nasjonane og tradisjonane lever vidare i generasjonar. Verda hengjer liksom ikkje saman når det gjelder dette her. Verken i seg sjølv, med kvarandre eller i nasjonane. For kva er det eigentleg som skjer? 17. mai blir ein fridag kor vi kan sove lenge. Og nasjonalsongen, kor mange vers kan vi eigentleg av den? Kan vi i det heile tatt det fyrste? Hugsar vi i det heile tatt melodien?

Gjer vi?

Ja,
vi elskar dette landet
som det stiger fram
furet, værbitt over vatnet
med dei tusen heim.

Kanskje er det ikkje så farleg, det der med å kunne, eller ikkje å kunne, melodiar og gammaldagse fraser. For det er jo kva vi føler innvendig som verkeleg teller. Korleis vi kjenner oss knytte til Noreg. Kvar enkelt, for oss sjølv. Ikkje sant? Er ikkje det sant? Eller seier eg dette bare for å skjule min manglande nasjonalfølelse? Eg veit nemlig ingenting om det å være norsk. Korleis kan eg vite det?

Vi går heim. Heim att til eit av desse tusen heim, kor vi bur. Vi tar av oss på føtene før vi tar et steg inn, eit lite steg for verdensborgaren, men et stort steg for nordmannen. For heimen er viktig for oss. Likevel seier ungdommane til seg sjølv at dei ikkje føler seg heime i Noreg. Dei føler seg ikkje heime nokon stader.

Vi skrur på ei amerikansk tv-serie som vi lastar ned frå internett, kastar noko frossent inn i omnen og kjenner med oss sjølv, i underbevisstheita, at vi bur her, her i dette kalde landet, men at vi eigentleg drøymer om å bu heilt andre stader. Varmare stader. Ein stad med varmere menneske.

Men kor kom denne kulden frå med det første? Kom den frå oss?

Somme gonger tar vi oss ein rask tur på Rema 1000 for å kjøpe sukker eller ein visp eller melk eller fløte, fordi vi har gløymd det. To ting ligg det i dette: 1, den norske disiplinen mjuknar og vi er ikkje like stive som før og 2, den er ennå ikkje mjuk nok til at vi slepper stoltheten og spør naboen om ein kopp. For det er nemlig tabu. Kva ville han trudd om oss da? At vi ikkje hadde råd til å kjøpe det sjølv?

Samtidig som vi lurer på dette, tenkjer vi at Noreg ikkje er verda. Vi veit jo at den er det. Men ikkje på ordentleg. Bare som ein liten smule dryssa ned frå ein anna øde fjellknaus. Frå månen.

Menneska her er ikkje menneske, men folk. Det norske folk. Heile befolkninga er eit einaste folk, enda ingen av menneska føler seg som ein del av det. Ein øde fjellknaus oppi nord. Folk, ikkje menneske, men patriotar med bunadar, longt vekke frå det verkelege livet. Fordreidd i sin naive hverdagssyklus. Dradd frå den egentlege verda. Eit parallellt univers.

Er det ikkje slik vi alle tenkjer? Er det ikkje slik vi alle føler det inni oss sjølv der vi spiser Fjordland ferdiglaga juleribbe frå mikrobølgovnen vår og lengtar etter å finne identitetet i oss sjølv? Kven er eg? Og kor kjem eg frå? Kva er eg? Og kvifor føler eg meg ikkje som en nordmann? For kva er eigentleg ein nordmann? Kva er det for ein merkeleg skapning? Kva er det eg utgjer meg for å vere?

Vi må vekk herfrå. Reise til dømes til New York, for å få kjenne smerta, fattigdomen og elendigheten svi mot den kvite, sarte huda vår. Så vel som gleda. Gleda av dei små tinga. Ein mynt som treffer gitarkassa til ein fattig trubadur. Han har ikkje fridomen til å kjøpe seg en iPod, og speler derfor sin egen musikk. På ei annen side har han fridomen til å være annleis uten folk snur seg etter han på gata og gir han et stygt blikk. For i New York er alle venner. I New York er alle annleis.

Har du denne fridomen?

Vi har begynt å bli gode på å sjå på oss sjølv med andre sine auge. Toleransen blomstrar, iallfall i de unges verd, og det ser vi på som ein god ting. På skulen lærer vi at vi skal vere tolerante mot kvarandre, for nye kulturar og for menneske. Det er ein vakker tanke. And the world will live as one. Og vi taklar han godt. Ein idé i ei ny tid der nordmannen ikkje alltid er norsk, men gjerne gul eller svart, polsk eller arabisk, er å sleppe litt av oss sjølv og motta litt av deira.

Kom inn! seier vi og slepper kulturen vår, som vi holder i hendene våre. Her er det godt å vere, synger vi ut, utgir oss for å vere noregspatriotar, sjølv om vi eigentleg er litt skeptiske til om vi vil vere her sjølv. Vi er litt redd for at dei nye landsmennene skal flytte på ting. Forandre på saker. Sette gale spor etter seg. At dei skal sette spor etter seg i det heile tatt. Vi er engstlege. Usikre på om vi eigentleg er så norske som vi burde ha vore, enda vi drøymer om å bu andre stader. Og likevel ender vi opp med å gjere ingenting med nokon ting. Vi flytter ikkje. Kvifor gjer vi ikkje det?

Kanskje vi er litt redde óg.

Det å vere norsk er å vere redd. Og det eineste som er verre enn å bu i Noreg, er det å ikkje gjere det.

Månelandinga

I det herrens år 1969 ga månelandinga til Neil Armstrong og Buzz Aldrin, som iallfall ikkje var redde, ei heil verd kjensla av å høyre saman. «Det er eit lite steg for eit menneske, men eit stort sprang for menneskja.»

Kineserar så vel som islendingar vart foreina som verdensborgerar. Vi følte oss så små og samensveisa. Som om vår eineste eksistensielle verdi var isaman som medeigerar i den kvite klumpen på nattehimmelen. Nå var han endeleg blitt mogleg å reise til. Som om vi alle kom heim.

Eit månedlandskap. Det er noko med dette billedet som minner om vårt eget Noreg. Vår egen måne. Vårt eget lokalsamfunn. Månen som du ser igjennom stovevinduet ditt. Hadde nokon sagt at dei skulle reise hit til bydelen din og granske, flytte på ting, forandre på saker, ville du vært redd for at dei skulle sette gale spor etter seg. Ville du ikkje? Du ville blitt involvert. Dykk ville fått ei felles sak og mogligens blitt knytta saman i lokalsamfunnet. Som om vi har ei evne til å føle ei sterkare tilknytning til månen, som vår egne kvite klump, den utenfor stovevinduet, enn vårt eget Noreg.

For det er vår måne. Alle eiger Månen.

Så kvifor kan vi ikkje holde på denne kjensla?

And the world will live as one.